Specyfika konsultacji psychologicznych o charakterze terapeutycznym w pracy psychologa szkolnego.

Obszarami działań pomocowych wokół których skupia się  praca psychologa szkolnego dotyczy  diagnostyki psychologicznej, profilaktyki oraz poradnictwa i pomocy psychologicznej. Niniejszy artykuł został  poświęcony trzeciej z wymienionych działalności a w szczególności konsultacjom psychologicznym o charakterze terapeutycznym.

Warto jednak dodać, iż pomimo, że pewne zadania są jednakowo wyznaczone psychologom we wszystkich szkołach przez MENiS, metody i techniki pracy psycholog dobiera odpowiednio do własnych predyspozycji, możliwości oraz specyfiki szkoły. W tym artykule opiszę jedno z zakresu działań psychologicznych, które sama wypracowałam, co nie oznacza jednak, że w każdej szkole psycholog pracuje tak samo lub podobnie.

Według  rozporządzenia MENiS w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach  jednym z obowiązków psychologa jest poradnictwo i pomoc psychologiczna. Zakres działań w tym obszarze odnosi się do:

• Pomocy w rozwiązywaniu sytuacji trudnych, kryzysów rozwojowych oraz trudności adaptacyjnych;
• Udzielania porad uczniom w rozwiązywaniu trudności w kontaktach rodzinnych, rówieśniczych i środowiskowych;
• Udzielania pomocy uczniom mającym trudności w nauce lub sprawiającym trudności wychowawcze;
• Minimalizowanie skutków zaburzeń rozwojowych, zapobieganie zaburzeniom zachowania oraz inicjowanie różnych form pomocy wychowawczej w środowisku szkolnym i pozaszkolnym ucznia;
• Działania ukierunkowane na wszechstronny rozwój na miarę indywidualnych możliwości dziecka (warsztaty, zajęcia terapeutyczne zajęcia psychoedukacyjne, terapia indywidualna);
• Terapia zaburzeń emocjonalno-motywacyjnych: redukcja niepokoju i lęku poprzez kształtowanie pozytywnego myślenia  o sobie, wzbudzanie motywacji do osiągnięć i zdobywania wiedzy poprzez indywidualne zadania motywacyjne, uczenie sposobów wyrażania emocji, dostosowania emocji do bodźców i sytuacji;
• Indywidualne rozmowy z uczniami, rodzicami oraz z kadrą pedagogiczną  szkoły;
• Wskazywanie osób i instytucji udzielających odpowiednich form pomocy;
• Konsultacje i doradztwo psychologiczne dla uczniów, rodziców, kadry pedagogicznej;

Prowadzenie konsultacji psychologicznych o charakterze terapeutycznym jest wiec integralną częścią  oraz niezbędnym elementem szeroko rozumianej pomocy psychologicznej bez której zawód psychologa nie pełniłby swojej funkcji.

O zakwalifikowaniu ucznia do pomocy terapeutycznej decydują:

• zalecenia z opinii lub orzeczenia z PPP lub PZP;
• problemy wychowawcze, emocjonalne lub zachowania, przejawiające się w środowisku szkolnym lub rodzinnym  dziecka, zgłaszane  przez rodziców/opiekunów dziecka, wychowawców lub innych nauczycieli;
• obserwacje własne  i decyzja  psychologa;

Kryterium doboru  uczniów stanowią trudności i problemy natury inter i intra psychicznej  (odnoszące się do sfery psychicznej związanej z czynnikami indywidualnymi i społecznymi):

1. Trudności emocjonalne  i zaburzenia zachowania u dzieci  związane z :

• systemem rodzinnym dziecka (rozwody, przemoc, alkohol, niewydolność wychowawcza, ciężkie choroby, śmierć bliskiego członka rodziny, długie rozstanie z rodzicem np. z powodu wyjazdu do pracy za granicą, problemy materialne rodziny w tym utrata pracy jednego z rodziców, niedojrzałość emocjonalna rodzica/rodziców itp.)
• predyspozycjami osobowości (charakter, zaburzenia organiczne i psychiczne, dziedziczność, przeżycie traumy,)
• funkcjonowaniem społecznym (łamanie norm i zasad społecznych, nie umiejętność funkcjonowania w grupie, trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych, odrzucenie przez grupę)

2.Trudności wychowawcze i emocjonalne rodziców związane z :

• niekonsekwencją w egzekwowaniu zasad ,
• brakiem sojuszu i porozumienia pomiędzy rodzicami,
• brakiem trwałych i spójnych  zasad społecznych oraz wartości moralnych,
• nieumiejętnością skutecznego nagradzania i karania,
• brakiem czasu poświęconego dzieciom,
• ignorowaniem sygnałów wysyłanych przez dzieci o pojawiających się problemach,
• niedojrzałością rodziców, zaburzeniami emocjonalnymi lub/oraz brakiem wsparcia  we własnej rodzinie lub wśród innych bliskich,
• konfliktami  wewnątrzrodzinnymi,
• trudnymi doświadczeniami z własnego dzieciństwa,
• samotnym wychowywaniem dzieci.

Konsultacje psychologiczne mają formę indywidualnych spotkań, gdzie poprzez rozmowę wspierającą,  techniki arteterapeutyczne, gry, zabawy oraz  dialog, wprowadza się dzieci w proces terapeutyczny. Oznacza to, że uczniowie w bezpiecznych warunkach, na ścisłe określonych przy pomocy kontraktu zasadach oraz w dostrojonej do indywidualnych potrzeb relacji z psychologiem, mogą czerpać z terapeutycznych (czyli leczących objawy)  korzyści płynących ze spotkań.

Proces terapeutyczny  składa się z różnych etapów. Jest zmienny i różnorodny  w zależności  od indywidualnych predyspozycji i uwarunkowań dziecka. Składa się na niego okres wstępnego wywiadu psychologicznego (dot. historii życia  i rodziny widziany oczyma dziecka), okres adaptacji do terapii (budowanie zaufania, otwartości, poczucia bezpieczeństwa), okres zaangażowania (tworzy się  silna wieź, zależność pomiędzy dzieckiem a psychologiem, niwelowanie destrukcyjnych wzorców zachowania, zastępowanie ich nowymi korzystnymi mechanizmami) oraz etap ostatni związany z zakończeniem terapii (przygotowanie do rozstania, nauka korzystania z nowego doświadczenia, nauka samodzielnego radzenia sobie z trudnościami i wyzwaniami świata zewnętrznego).

Powyżej przedstawiony został bardzo uogólniony i uproszczony obraz terapii. W rzeczywistości jest to bardzo długotrwały, złożony i oparty na wielu aspektach proces. Aby był jak najbardziej skuteczny muszą być spełnione pewne czynniki, mianowicie:

• wsparcie emocjonalne lub społeczne  (w postaci zaangażowanych w terapię oraz pogłębiających swoją świadomość wychowawczą oraz autorefleksję rodziców/opiekunów; wsparcie wśród rówieśników i nauczycieli)
• sprzyjające środowisko zewnętrzne (odseparowanie od dysfunkcyjnego środowiska, odseparowanie od czynników traumatyzujących)
• stała i oparta na zaufaniu i poczuciu bezpieczeństwa, nieoceniająca lecz wspierająca relacja z psychologiem
• przestrzeganie zasad i norm założonych w kontakcie terapeutycznym między dzieckiem a psychologiem (zbiór zasad regulujących relację, aby nauczyć budować zdrowe granice)

Podsumowując, w pracy terapeutycznej  wykorzystuję umiejętności i doświadczenie, które wciąż nabywam i rozwijam. Pracuję w nurcie psychodynamicznym (jedna ze szkół/kierunków psychoterapii), która pozwala mi również na  kontakt z innymi specjalistami oraz stałą superwizję swojej pracy.

Techniki arteterapeutyczne które wykorzystuję w swojej pracy to: mandala, psychorysunek, bajka terapeutyczna, drama,  lepienie z gliny i masy solnej, wykonywanie plac plastycznych różnorodną techniką, relaksacje z wykorzystaniem muzyki odprężającej, wizualizacje (ćwiczenia imaginacyjne), ćwiczenia oddechowe .W rzeczywistości może być to każdy rodzaj szeroko rozumianej aktywności wyrażonej poprzez techniki artystyczne, które:

• pobudzają wyobraźnię,
• rozwiją kreatywność,
• relaksują,
• wyciszają lub pobudzają dziecko,
• wzmacniają poczucie wartości i wiary we własne możliwości,
• oraz lub przede wszystkim dają olbrzymią przestrzeń na ekspresję emocji w konstruktywny sposób.

Bardzo często dzieci same mają mnóstwo zadziwiających i fascynujących pomysłów. Nieraz wystarczy kilka spotkań, na których aktywizuje się artterapeutycznie dziecko, aby ono samo inicjowało później własne pomysły.

Temat prowadzenia psychoterapii na teranie szkoły jest dość kontrowersyjny w środowisku psychologów i psychoterapeutów, ze względu na odmienne stanowiska zajmowane w tej sprawie. Warto zaznaczyć, iż istnieje różnica pomiędzy psychoterapią wglądową a konsultacjami psychologicznymi o charakterze terapeutycznym. Terapia o której mowa w niniejszym artykule, jest „łagodną” formą terapii nastawionej głównie na podtrzymanie i wsparcie dziecka, czemu służyć ma relacja z psychologiem.

Warto pamiętać, że dla wielu z dzieci jest to jedyna możliwość znalezienia bezpiecznego miejsca, w ich, czasami bardzo nieszczęśliwym i pełnym cierpienia życiu. Często jest formą azylu wolnego od oceny, krytyki, wymagań związanych z umiejętnościami czy sposobem bycia. Szkoła, mimo, iż z założenia powinna być miejscem sprzyjającym dziecku bardzo często jest również miejscem wysoce stresogennym, ze względu na szerokie spektrum problemów z jakimi musi się ono borykać. Pojawienie się, od niedawna, psychologów na terenie szkoły wniosło nową szansę dla wielu uczniów i rodziców/opiekunów, którzy nie zawsze mają możliwości życiowe i finansowe, aby korzystać z prywatnych gabinetów lub placówek państwowych. Psycholog szkolny jest stosunkowo nowym zawodem i niestety pewne obszary są jeszcze niedopracowane, utrudniające wykonywanie pewnych zadań (niekiedy same zadania są z założenia niemożliwe do spełnienia) lub po prostu wzajemnie się wykluczające. Jest to jednak odrębny temat, który poruszę w kolejnym artykule.

Serdecznie zapraszam do lektury.