WOPFU i IPET

Wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia (WOPFU) oraz IPET, czyli Indywidualny Program Edukacyjno – Terapeutyczny to dwa obowiązkowe dokumenty, które przedszkole lub szkoła musi przygotować przyjmując do placówki ucznia z niepełnosprawnością posiadającego orzeczenie o kształceniu specjalnym. 

Orzeczenie mogą uzyskać uczniowie

• niesłyszący,
• słabosłyszący,
• niewidomi,
• słabowidzący,
• z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją,
• z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym,
• z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera,
• z niepełnosprawnościami sprzężonymi (np. gdy występuje niepełnosprawność i niedosłuch czy autyzm i niepełnosprawność intelektualna)
• niedostosowani społecznie oraz zagrożeni niedostosowaniem społecznym.

Podstawą prawną określającą jak należy stworzyć IPET i WOPFU dla niepełnosprawnego ucznia jest Rozporządzeniem z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym.

Zgodnie z § 5 wyżej wymienionego rozporządzenia przedszkola i szkoły mają obowiązek zapewnić uczniowi posiadającemu orzeczenie o kształceniu specjalnym:

• Realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego;
• Warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów;
• Zajęcia specjalistyczne, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r.– Prawo oświatowe o treści:  „zasady organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkołach i placówkach, które powinny tworzyć warunki dla zaspokajania potrzeb rozwojowych i edukacyjnych uczniów, w szczególności wspomagać rozwój uczniów i efektywność uczenia się;”
• Inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, w szczególności zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne;
• Integrację uczniów ze środowiskiem rówieśniczym, w tym z uczniami pełnosprawnymi;
• Przygotowanie uczniów do samodzielności w życiu dorosłym.

Zgodnie z rozporządzeniem zanim stworzymy IPET musimy przeprowadzić WOPFU (wielospecjalistyczną ocenę poziomu funkcjonowania ucznia) spisując w nim „indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, mocne strony, predyspozycje, zainteresowania i uzdolnienia ucznia” (§6 pkt. 10 ust. 1). W celu określenia mocnych i słabych stron warto w pierwszej kolejności wybrać kilka kategorii, które będziemy brać pod uwagę np. umiejętności motoryczne (motoryka duża i mała), umiejętności komunikacyjne, poznawcze, poziom umiejętności edukacyjnych, rozwój emocjonalny i społeczny.

Zgodnie z §6 wyżej wymienionego rozporządzenia IPET powinien zawierać 8 punktów:

1. Zakres i sposób dostosowania odpowiednio programu wychowania przedszkolnego oraz wymagań edukacyjnych, do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia, w szczególności przez zastosowanie odpowiednich metod i form pracy z uczniem;

• Oczywiście IPET nie obejdzie się bez danych dziecka/ucznia dla którego jest tworzony oraz nie może w nim zabraknąć numeru orzeczenia oraz informacji o rodzaju niepełnosprawności dla której orzeczenie zostało wydane.
• Z orzeczenia również przepisujemy informacje na jaki okres zostało wydane np. do czasu rozpoczęcia nauki szkolnej (dla dzieci przedszkolnych), pierwszy etap edukacyjny itd.
• W punkcie „organizacja pracy na zajęciach” warto zawrzeć informacje o tym, że dziecko/uczeń będzie realizować treści wynikające z podstawy programowej dostosowane do jego indywidualnych możliwości i potrzeb psychofizycznych oraz potem warto przepisać zalecenia zawarte w orzeczeniu o kształceniu specjalnym, które jesteśmy w stanie zrealizować podczas zajęć szkolnych. Mogą to być np. minimalizowanie ilości bodźców zewnętrznych, eliminowanie zachowań zakłócających naukę, przestrzeganie stałego planu dnia, budowanie indywidualnego systemu motywacyjnego, stosowanie wzmocnień i pochwał, wspieranie rozwoju społeczno – emocjonalnego w zakresie nabywania kompetencji społecznych warunkujących satysfakcjonujące relacje z rówieśnikami itd.
• Formy pracy to indywidualna, grupowa oraz indywidualna w ramach zajęć grupowych.
• Metody pracy – często znajdziemy zalecane metody pracy w orzeczeniu z poradni psychologiczno-pedagogicznej, a z takich bardziej popularnych to np. Metoda Dobrego Startu, Metoda „Edukacji matematycznej” Gruszczyk – Kolczyńskiej itd.

2. Zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, ukierunkowane na poprawę funkcjonowania ucznia, w tym – w zależności od potrzeb – na komunikowanie się ucznia z otoczeniem z użyciem wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC), oraz wzmacnianie jego uczestnictwa w życiu przedszkolnym lub szkolnym, w tym w przypadku:
a) ucznia niepełnosprawnego – działania o charakterze rewalidacyjnym,
b) ucznia niedostosowanego społecznie – działania o charakterze resocjalizacyjnym,
c) ucznia zagrożonego niedostosowaniem społecznym – działania o charakterze socjoterapeutycznym;

W zakresie działań o charakterze rewalidacyjnym można zawrzeć np. trening kompetencji społecznych, rozwijanie funkcji poznawczych, usprawnianie narządów artykulacyjnych przez logopedę, wzbogacanie słownictwa sematycznego, rozwijanie kompetencji komunikacyjnych, trenowanie uwagi słuchowej, generalizowanie i utrzymywanie efektów działań itd. Większość tych wskazówek również można przepisać z orzeczenia.

3. Formy i okres udzielania uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane.

Tutaj w zależności od możliwości organizacyjnych placówki wpisujemy np. terapia logopedyczna – na czas pobytu w przedszkolu/szkole – 1 godzina w tygodniu lub 60 min w tygodniu czy 2x 30 min w tygodniu.

4. Działania wspierające rodziców ucznia oraz zakres współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, organizacjami pozarządowymi, innymi instytucjami oraz podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.

W podejmowanych działaniach mających na celu wspieranie rodziny dziecka/ucznia można wymienić np. wspieranie rodziny w procesie wychowawczym przez porady i konsultacje prowadzone przez wychowawcę, pedagoga i/lub psychologa w miarę potrzeb, zachęcanie do odwiedzania placówki, organizowanie spotkań, warsztatów dla rodziców, zapoznanie rodziców z podstawą programową, proponowanie zestawów ćwiczeń wspomagających funkcjonowanie dziecka, utrzymywanie systematycznego kontaktu telefonicznego i bezpośredniego (w miarę możliwości) z rodzicami, systematyczna wymiana informacji w zakresie sytuacji zdrowotnej dziecka itd.

5. Zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne ucznia, a także:
a) w przypadku ucznia klasy VII i VIII szkoły podstawowej, branżowej szkoły I stopnia, liceum ogólnokształcącego i technikum – zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego,
b) zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu realizowane w ramach pomocy psychologiczno-
-pedagogicznej,

W tym punkcie każdy ze specjalistów zaangażowanych w zajęcia rewalidacyjne wpisuje cele prowadzonych przez siebie zajęć ukierunkowane na poprawę funkcjonowania danego dziecka/ucznia.

6. Zakres współpracy nauczycieli i specjalistów czy wychowawców grup wychowawczych, z rodzicami ucznia w realizacji przez przedszkole, oddział przedszkolny w szkole podstawowej, inną formę wychowania przedszkolnego, szkołę lub ośrodek zadań wymienionych w § 5;

Tutaj wpisujemy informacje takie jak np.

• rodzice zostaną zapoznani z realizowanymi metodami pracy na zajęciach,
• rodzice będą zachęcani do wspólnego poszukiwania rozwiązań problemów wychowawczych,
• rodzice będą zapraszani do udziału w zajęciach otwartych itd.

7. Rodzaj i sposób dostosowania warunków organizacji kształcenia do rodzaju niepełnosprawności ucznia, w tym w zakresie wykorzystywania technologii wspomagających to kształcenie;

Zakres dostosowania w tym punkcie to np.

• Warunki zewnętrzne, w tym stanowisko pracy, tj. minimalizowanie dystraktorów, mniejszy zespół klasowy, dostosowane źródła światła, wysokość stolików, miejsce w sali.
• Sprzęt specjalistyczny oraz środki dydaktyczne – projektor, odtwarzacz CD, plansze, tablice, slajdy, obrazki, filmy, pomoce wizualne.

W rozporządzeniu znajdziemy jeszcze punkt 8, który brzmi:

8. W zależności od indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia wskazanych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego lub wynikających z wielospecjalistycznych ocen, o których mowa w ust. 4 lub 9 – wybrane zajęcia wychowania przedszkolnego lub zajęcia edukacyjne, które są realizowane indywidualnie z uczniem lub w grupie liczącej do 5 uczniów.

Jest to wskazanie dla zespołu tworzącego IPET jaka forma zajęć jest dopuszczalna i warto zwrócić uwagę na wskazania poradni psychologiczno-pedagogicznej, gdyż niektóre zajęcia mogą mieć wskazania np. indywidualna terapia logopedyczna lub grupowe zajęcia rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne.

Na koniec IPET-u należy zawrzeć podpisy wszystkich członków zespołu, czyli osób które będą prowadziły zajęcia z dzieckiem/uczniem oraz podpis dyrektora lub wicedyrektora placówki.

Pod nimi warto też uwzględnić przepisy w oparciu o które został opracowany IPET na przykład:

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 13 sierpnia 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 sierpnia 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.

Powyższe rozporządzenie są aktualne na dzień opublikowania tego postu, jednak przepisy oświatowe zmieniają się częściej niż ja jestem w stanie aktualizować posty. Dlatego, zanim zasugerujesz się powyższą listą, sprawdź proszę czy nie została wprowadzona żadna nowa zmiana istniejącego rozporządzenia i/lub nie weszło całkiem nowe.

Pytania i odpowiedzi

Kto opracowuje program?

Program opracowuje zespół, który tworzą nauczyciele i specjaliści prowadzący zajęcia z uczniem. Generalnie psycholog lub pedagog obowiązkowo uczestniczą w takich spotkaniach, a czasem na nich spoczywa odpowiedzialność za ich organizacje i przebieg.

Na jaki okres opracowuje się program?

Program opracowuje się na okres, na jaki zostało wydane orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, nie dłuższy jednak niż etap edukacyjny. W praktyce IPET tworzy się co roku, ponieważ zespół specjalistów i nauczycieli opracowujących program ma obowiązek raz w roku szkolnym, dokonywać ewaluacji programu, czyli okresowej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka/ucznia, uwzględniając ocenę efektywności pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej uczniowi. Poza tym w miarę potrzeb, powinno się dokonywać oceny poziomu funkcjonowania ucznia i modyfikacji programu. Rodzice ucznia albo pełnoletni uczeń mogą uczestniczyć w opracowaniu i modyfikacji programu oraz dokonywaniu oceny.

Ile zespół ma czasu na opracowanie programu?

Do dnia 30 września roku szkolnego, w którym uczeń rozpoczyna od początku roku szkolnego realizowanie wychowania przedszkolnego albo kształcenie odpowiednio w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej, innej formie wychowania przedszkolnego, szkole lub ośrodku. Lub 30 dni od dnia złożenia w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej, innej formie wychowania
przedszkolnego, szkole lub ośrodku, orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.

Zwykle zespół spotyka się w drugiej połowie września, ponieważ gdy mamy do czynienia z nowym uczniem warto go trochę poznać zanim zacznie się opracowywać dla niego program. Jeśli jednak uczeń dołączy do placówki np. 15 stycznia to zespół musi stworzyć dla niego IPET do 14 lutego.

Kto koordynuje pracę zespołu?

Pracę zespołu koordynuje wychowawca klasy, do której uczęszcza uczeń, lub inna osoba wyznaczona przez dyrektora przedszkola lub szkoły.

Ile razy spotyka się zespół? Kto może brać udział w jego pracach?

Spotkania zespołu odbywają się w miarę potrzeb, nie rzadziej jednak niż dwa razy w roku szkolnym. W spotkaniach zespołu mogą także uczestniczyć:

1) na wniosek dyrektora przedszkola lub szkoły – przedstawiciel poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej;

2) na wniosek lub za zgodą rodziców ucznia albo pełnoletniego ucznia – inne osoby, w szczególności lekarz, psycholog, pedagog, logopeda lub inny specjalista.

Dwa razy do roku należy też aktualizować WOPFU i ewentualnie, jeśli jest taka potrzeba, wprowadzać zmiany i/lub modyfikacje w IPET.

Komu należy wydać kopię IPET- u?

Rodzice ucznia albo pełnoletni uczeń otrzymują kopię IPET- u i WOPFU.