Skąd się bierze agresja?

Naukowcy od lat nie mogą dojść do porozumienia skąd u ludzi bierze się agresja i przemoc. Czy jesteśmy z natury źli? Czy to otoczenie wywiera na nas taki wpływ, że dopuszczamy się przemocy? Dzięki coraz lepszej komunikacji i mediom, które częściej donoszą o aktach przemocy, rozbojach, zabójstwach i innych mrożących krew w żyłach wydarzeniach, a zdecydowanie rzadziej o szczęśliwych historiach, może się wydawać że coraz więcej w nas złości i frustracji. Nie ma jednak dowodów na to, byśmy byli bardziej agresywni niż nasi przodkowie. Skąd więc w naszych dzieciach tyle złości, a w nas tyle frustracji?

Czym jest agresja?
Współcześnie agresją definiuje się zachowania mające na celu spowodowanie szkody fizycznej lub psychicznej, komuś lub sobie (tzw. autoagresja). Z ewolucyjnego punktu widzenia agresja, we wczesnym okresie rozwoju, była niezbędna dla przetrwania gatunku, ponieważ przetrwać mogli tylko najlepiej przystosowani, czyli najsilniejsi. Współcześnie uważa się, że agresja nie jest istotna dla przetrwania. Dzięki zdobyciu wiedzy i umiejętności, możliwe jest znalezienie wyjścia z sytuacji bez użycia przemocy. Siła i umiejętność podporządkowania sobie słabszych, nie jest już niezbędna dla osiągnięcia wysokiego statusu w grupie.

Skąd więc w nas tyle agresji?
Od lat, wśród naukowców zajmujących się naukami społecznymi, trwa spór dotyczący istoty zachowań agresywnych ludzi. Niektórzy uważają, że ludzie są z natury źli, a jedynie narzucony porządek społeczny i normy prawne zmuszają do pohamowania instynktu agresji i przekształcenia go w inne, pożyteczne społecznie zachowania. Inni twierdzą, iż ludzie są z natury łagodni i szczęśliwi, natomiast to społeczeństwo narzucając ograniczenia, wywiera destrukcyjny wpływ i wywołuje agresję.

Istnieje też wiele teorii próbujących wyjaśnić zjawisko agresji. Jedna z nich uznaje zachowania agresywne jako wrodzone, zdeterminowane biologiczną koniecznością wyładowania agresywnej energii. Jednak większość agresywnych zachowań ma jakiś cel, którym jest, albo zdobycie jakiegoś pożądanego przedmiotu, albo przejęcie kontroli nad kimś słabszym. Samo, więc wyładowanie agresywnej energii niewiele daje poza obniżeniem ogólnego napięcia emocjonalnego, co zrobić można na wiele innych sposobów. Inna teoria zakłada, że agresja podobnie jak prawie wszystkie ludzkie zachowania jest nabytym w trakcie życia rezultatem uczenia (Wojcieszke, s. 345).

Podsumowując poglądy badaczy, można uznać, że zachowania agresywne mogą mieć podłoże instynktowne, niewątpliwie jednak wpływ sytuacji, czy innych czynników społecznych, może te zachowania modyfikować, zmieniać ich przedmiot i charakter.

Dlaczego dzieci bywają agresywne?
Znanym zjawiskiem występującym szczególnie wśród dzieci jest tzw. agresja instrumentalna, czyli taka, która nie służy jako sprawienie komuś krzywdy, a jako instrument do osiągnięcia jakiegoś celu. Jak to wyjaśnia Helen Bee, jeżeli trzyletnia Sara popycha w piaskownicy Lukrecję i odbiera jej wiaderko, wykazuje agresję instrumentalną. Jeżeli jednak Sara złości się na Lukrecję i nazywa ją głupią, okazuję agresję wrogą. W drugim przypadku celem Sary jest sprawienie przykrości Lukrecji.

Poza tymi dwoma przykładami psychologowie rozróżnili również agresję werbalną i niewerbalną. Agresja niewerbalna charakteryzuje szczególnie małe dzieci, które gdy są zdenerwowane, sfrustrowane lub chcą coś uzyskać kopią, rzucają przedmiotami gryzą lub biją rodziców, czy inne dzieci. Przez agresję werbalną rozumie się różne formy szydzenia, przezywania i ubliżania innym (Bee, s. 235), tego rodzaju formy agresji częściej wykorzystują dziewczęta niż chłopcy, którzy bardziej skłonni są do wykorzystywania pięści w rozwiązywaniu problemów.

Ponadto, jak wynika z badań, dotyczących wpływ agresji dostępnej w mass mediach na dzieci. Im więcej dziecko ogląda brutalnych filmów, tym częściej jako nastolatek zachowuje się agresywnie. Dzieci po obejrzeniu agresywnych scen nabierają przekonania, że społeczeństwo przyzwala na wyrażanie zachowań agresywnych wobec innych. Warto tutaj zaznaczyć, że częste oglądanie aktów przemocy w mediach, nie tylko na dzieci ma zły wpływ, ale też na dorosłych. Powoduje przede wszystkim, że w życiu codziennym stają się obojętni na przemoc, traktując ją jako element współczesnego świata.

Jak zapobiegać agresji u dziecka?
Już na wczesnym poziomie rozwoju dziecka możemy wpływać na jego zachowanie, poprzez wzmacnianie, czyli nagradzanie zachowań pożądanych, a wygaszanie niepożądanych. Gdy rodzice ulegają napadom złości własnych dzieci, jednocześnie sprzyjają tworzeniu się trwałego wzorca agresji i buntu.

Poza tym, jak pokazują badania, dzieci mogą uczyć się agresji od dorosłych. Przykładem tego zjawiska są dzieci rodziców stosujących kary cielesne, które zwykle są bardziej agresywne niż te których rodzice nie dostarczają takich wzorców zachowania. Również jak pokazały doświadczenia Bandury oglądanie agresywnych dorosłych, których zachowanie jest nagradzane np. podczas walk bokserskich, sprzyja uczeniu przemocy.

Dość typowym i częstym błędem rodziców jest zbyt rzadkie nagradzanie pozytywnych zachowań dzieci, a reagowanie dopiero gdy są one niegrzeczne. Zwykle, w przypadku gdy, często kłócące się rodzeństwo grzecznie się bawi, rodzice „chodzą na palcach”, by nie przerwać tego stanu. Podczas gdy, to właśnie doskonała okazja, aby zwrócić uwagę na dzieci i nagrodzić je, za to jak ładnie się bawią, chociażby zwykłą pochwałą. W prawie każdej aktywności jaką dziecko podejmuje chodzi o zwrócenie uwagi rodzica. Spacer, wspólna wycieczka czy zabawa z rodzicem, zawsze jest lepszą nagrodą niż najdroższa zabawka.

Źródła:

B.Wojciszke, Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej., SCHOLAR, Warszawa 2003
H. Bee, Psychologia rozwoju człowieka, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2004